Samen zorgen voor een mooi, gevarieerd en soortenrijk coulisselandschap

Houtsingels, elzensingels en houtwallen zijn landschappelijk, cultuurhistorisch en ecologisch van grote betekenis. Ze herbergen een enorme verscheidenheid aan planten, insecten, vogels en (zoog)dieren. Het coulisselandschap in het Zuidelijk Westerkwartier heeft op Europese schaal een bovengemiddelde dichtheid van lijnvormige landschapselementen die gezamenlijk een grote bron van biodiversiteit vormen. In het Gorecht gebied staan voornamelijk houtwallen die samen een netwerk van groene aders door het landschap vormen. In beide gebieden onderhouden zo’n 250 leden van BoerenNatuur Groningen West singels, houtwallen, heggen en poelen en zorgen we zo voor een mooi, gevarieerd en soortenrijk coulisselandschap. In de subsidieregeling Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb) wordt dit netwerk van landschapselementen aangeduid als leefgebied ‘droge dooradering’.

Verscholen in het groen
Van het noordoosten naar het zuidwesten lopen in het Westerkwartier de gasten met daarop verscheidene dorpen verscholen in het groen. Bijvoorbeeld Nuis, Niebert en Marum maar ook Niekerk, Oldekerk en Lutjegast en de omgeving van Grootegast, Opende en Doezum. Het karakter van deze omgeving wordt sterk bepaald door de houtsingels die er staan.

Houtsingelgebied BoerenNatuur Groningen West

Plek voor veel dieren en planten
Bescherming van dit coulisselandschap is nodig. Vroeger maakten de hakhoutsingels deel uit van het boerenbedrijf. Ze leverden geriefhout, brandstof en veekering. Tegenwoordig is dat niet meer zo. BoerenNatuur Groningen West maakt zich sterk voor het behoud van mooie en gevarieerde elzensingels, heggen en houtwallen. Poelen en petgaten horen daar ook bij; als natte natuurpareltjes bieden deze elementen plek voor veel dieren en planten. Samen zijn deze verschillende landschapselementen van grote ecologische waarde.

Ruimte en variatie
Goed hakhoutbeheer zorgt ervoor dat binnen de elzensingels en houtwallen ruimte is voor een boom-, struik- en kruidlaag. Het hakhoutbeheer is gebaseerd op het vermogen van een boom om zich steeds weer te herstellen; de stobbe kan opnieuw uitlopen. Veel variatie geeft de beste kwaliteit leefgebied voor soorten zoals de gekraagde roodstaart, kerkuil en de grote lijster. Hoe meer variatie, hoe groter de soortenrijkdom. De gewenste variatie blijft alleen bestaan door de singels periodiek uit te dunnen.

Botanische hooilandrand in Niekerk

Inventarisatie, beheeradvies, contract, schouw en vergoeding
Binnen BoerenNatuur Groningen West worden alle landschapselementen deskundig geïnventariseerd. Op basis van de veldinventarisatie volgt een beheeradvies en sluit BoerenNatuur Groningen West contracten af met de eigenaar voor het benodigde beheer. Het onderhoud aan de verschillende landschapselementen, zoals elzensingels, houtwallen en poelen moet aan voorwaarden voldoen om er een beheervergoeding voor te ontvangen. Daarom beoordeelt een schouwcommissie van BoerenNatuur Groningen West of boeren en particulieren het onderhoud goed uitvoeren. Daarna volgt betaling van de vergoeding vanuit de ANLb-subsidieregeling (Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer). De beheerders van onze vereniging zorgen ervoor dat de karakteristieke boomwallen dichtbegroeid blijven met een gevarieerde kruid- en struiklaag eronder. Het plaatsen van een draad om de elzensingels en houtwallen zorgt ervoor dat het vee niet bij de bomen kan. Jaarlijks worden overhangende takken en woekerende bramen teruggesnoeid.

Bij hout- en elzensingels vindt om de 7 jaar een zogenaamde tussenkap plaats waarbij circa 30 procent van de boomvormers wordt afgezet. Zo ontstaat er ruimte en licht voor struikvormers en verjonging. Bij achterstallig onderhoud is soms groot onderhoud nodig. Daarbij wordt vrijwel de gehele singel afgezet. Het is de bedoeling dat elke singel ongeveer eens in de 21 jaar volledig wordt afgezet. Oude, beeldbepalende bomen en struiken of bomen van een bijzonder soort blijven gewoon staan.

Vergroten biodiversiteit
Naast het beheer van landschapselementen om hun landschappelijke en cultuurhistorische waarden, is ook vergroting van de biodiversiteit een belangrijk doel. De ANLb-regeling is namelijk in het leven geroepen om de leefgebieden van bepaalde doelsoorten te creëren en in stand te houden. Deze staan beschreven in het Natuurbeheerplan van de provincie Groningen. Voor het leefgebied ‘dooradering’ wil de provincie inzetten op vogels zoals braamsluiper, gekraagde roodstaart, grote lijster, ransuil en kerkuil, amfibieën zoals de kamsalamander en vleermuissoorten zoals de Gewone dwergvleermuis. Ook zijn goed beheerde, vitale landschapselementen van grote waarde  voor tal van andere planten- en diersoorten.

Beheertips voor vergroting van de biodiversiteit
In deze brochure van de Vereniging van bos- en natuurterreineigenaren (met medewerking van BoerenNatuur ) is kennis bijeengebracht over de ecologie en het beheer van planten en dieren in de droge dooradering van het cultuurlandschap. Download de brochure hier.

Interessante links met meer (achtergrond)informatie
Hieronder vindt u een overzicht van links naar websites met interessante achtergrondinformatie.

Algemeen
Provincie (destaatvangroningen.nl)
Westerkwartier (destaatvangroningen.nl)
Gorecht (destaatvangroningen.nl)
Coulisselandschap – Agriwiki
Gebiedsaanpak Landschap Gorecht | Landschapsbeheer Groningen

Beheer en biodiversiteit
Brochure ecologie en beheer van droge dooradering (VBNE)
Poelen, parels in het landschap
Kruiden tussen de Coulissen: goed voor biodiversiteit en boer? · Fjildlab
Nature Today | Rijke biodiversiteit Noardlike Fryske Wâlden goed bewaard geheim
Friese Vrijwilligersdag Natuur 2021: Ernst Oosterveld (youtube.com)
poelen.nu
Broedvogels van het coulisselandschap

Gemeentelijke en provinciale regelgeving omtrent kappen en bomenbeleid
Boom kappen | Gemeente Westerkwartier
Houtsingelhoofdstructuur zuidelijk Westerkwartier 2024 | Lokale wet- en regelgeving (overheid.nl)
Bomenbeleid | Gemeente Groningen
Regelgeving m.b.t. het kappen buiten de bebouwde kom

De gekraagde roodstaart broedt graag in houtsingels

Singelbeheer in het Zuidelijk Westerkwartier